#26 Luthers Veni Creator Spiritus

Voor het Pinksterlied 670 ‘Kom Schepper God, o heilige Geest’ ligt de middeleeuwse hymne ‘Veni Creator Spiritus’ ten grondslag. De oudste sporen van dit lied zijn terug te vinden in de tiende eeuw. Sinds die tijd is het een populair hymne geworden en, hoewel er grote namen als auteurs aan deze hymne worden verbonden, zoals Karel de Grote en Ambrosius, is de dichter onbekend. De hymne is zeer vaak vertaald maar de bekendste vertaling is die van Maarten Luther (1483-1546) waarvan lied 670 een Nederlandse bewerking van is.

In strofe vier over de zeven gaven van de Geest. Dit kunnen we vinden in Jesaja 11: 2 ‘De Geest van wijsheid en verstand, van inzicht en sterkte, van kennis , eerbied en liefde voor de Naam’. Deze worden bezongen in relatie tot de vinger Gods die, zoals we lezen in Exodus 31: 18 en Deuteronomium 9: 10 ‘wegen schrijft in de tijd’ de wetgeving op de berg Sinaï. Gods vinger komt ook voor in Lucas 11: 20 ‘ de kracht die van Christus uitgaat en in Mattheus 12: 28 waarin Gods vinger aangeduid wordt als Gods Geest. Verder verwijst het lied ook naar de betekenis van het getal zeven: de volheid, en naar de kandelaar: de Menorah. Het getal zeven komt in Openbaring 1: 12, 20 voor ‘De verhoogde Christus tussen de zeven kandelaren’ en in Openbaring 3: 1, 4: 3,5 ‘De zeven Geesten rondom Gods troon’.
Wanneer we kijken naar lied 360 en 670 is dat in de vertaling van Maarten Luther een zeven couplet is toegevoegd. Zeven is het getal van de volheid en in de zeven strofe wordt de lof gezongen op de Drieenige God met een verwijzing naar Pasen. De vertaling van Luther blijft dichtbij het Latijnse origineel in woorden als zalving (unctio) en vinger (digito). Luther heeft de derde en vierde strofe wel omgewisseld waardoor Woord in het middelste couplet letterlijk centraal staat. Voor Luther is Woord en Geest onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Als we nu kijken naar de melodieën van lied 360 en 670 zien we dat deze erg op elkaar lijken. De melodie van lied 360 zit echter dichter bij het origineel van de Gregoriaanse Hymne ‘Veni Creator Spiritus’ aan. Toch is er een reden voor dat Luther de melodie heeft gemaakt zoals die te vinden is in lied 670. Luther heeft de melodie vereenvoudigt met het oog dat de gemeente dit lied ook kon gaan zingen. De melismen (zingen van meer noten op één lettergreep) zijn voor ongeschoolde moeilijk uit te voeren en toch wil Luther dat het volk dit lied zingt. Daarom herschrijft, waarschijnlijk hijzelf, de vereenvoudigde en syllabische melodie zoals dus te vinden is bij lied 670.

In de loop van de tijd hebben heel veel componisten muziek geschreven gemaakt omtrent het ‘Veni Creator Spiritus’ en ‘Kom Schepper God, o Heilige Geest’. Het voert te ver door om al deze composities te benoemen. Bij de luistervoorbeelden zijn er enkele te vinden.

Luistervoorbeelden

NLB 670 ‘Kom Schepper God, o heilige Geest’
https://www.youtube.com/watch?v=UGAL8g8UOq8

NLB 360 ‘Kom Schepper, Geest, daal tot ons neer’
https://www.youtube.com/watch?v=oKHSe6zA2lk

‘Komm Gott Schöpfer, Heilige Geist’ BWV 667 Johann Sebastian Bach (1685-1750)
https://www.youtube.com/watch?v=KTocu2XUlfk
Choral varié sur le thème du ‘Veni Creator Spiritus’ op. 4 Maurice Duruflé (1902-1986)
https://www.youtube.com/watch?v=6is3NVZRez8
 

Gebruikte bronnen:
- liedboekcompendium.nl
- Versloot, E. ‘Dichter bij het lied’ Boekencentrum Zoetermeer 2007, ISBN 978 90 239 2182 0
Meer informatie over dit lied is te vinden op liedboekcompendium.nl